Ô nhiễm không khí ở Hà Nội: Ảnh hưởng nguồn vận chuyển từ xa tới nồng độ bụi

Sự tương quan rất lớn giữa nồng độ bụi theo từng giờ/ngày từ các điểm đo khác nhau ở Hà Nội và các tỉnh đồng bằng bắc bộ chỉ ra rằng ô nhiễm môi trường không khí ở Hà Nội là hiện tượng ô nhiễm vùng với sự đóng góp đáng kể của nguồn vận chuyển từ xa tới.

Ảnh hưởng của nguồn vận chuyển từ xa tới nồng độ bụi ở Hà Nội

Hình 1 cho ta thấy ảnh hưởng của vận chuyển dài hạn tới Hà Nội từng tháng/mùa là khác nhau. Theo đó, nếu tính sự vận chuyển của khối khí trong vòng 4 ngày đổ lại, thì các khối khí này phần nhiều là tới từ:

• Trong những tháng đầu năm (1-2) và cuối năm (11-12), vận chuyển từ xa chủ yếu tới từ Trung Quốc
• Trong những tháng hè-thu (5-9) thì có sự vận chuyển dài hạn tới từ Thái Lan, Lào.

Hình 1. Các cụm khối khí di chuyển tới Hà Nội trong các tháng khác nhau.

Làm sao để định lượng được nguồn đóng góp địa phương, vùng và vận chuyển dài hạn?

Trên thế giới cũng đã phát triển nhiều phương pháp tiếp cận khác nhau cho bài toán phân bổ nguồn địa phương, vùng và vận chuyển dài hạn.

• Vận chuyển dài hạn sử dụng Hysplit Model: Đây là phương pháp dễ sử dụng nhất để có thể xem xét được sự ảnh hưởng của các khối khí lên nồng độ ô nhiễm.

Hình 2 là hình kết hợp kết quả từ Hysplit Model với nồng độ bụi mịn trong ba mùa năm 2018 (xuân, thu, đông) tạm gọi là nồng độ bụi mịn theo trọng số quỹ đạo của từng khối khí.

Hình 2. Ảnh hưởng sự vận chuyển bụi từ xa tới Hà Nội.

Theo đó, các khối khí di chuyển từ phía đông và đông nam của Trung Quốc và Đài Loan có ảnh hưởng lớn tới nồng độ bụi mịn ở Hà Nội, đặc biệt vào mùa/ đông tương đối lạnh và khô, đó cũng là hướng gió đông bắc có thể đưa PM vào Việt Nam. Vào mùa cuối xuân/hè/thu, các cụm khối khí cũng có nguồn gốc từ lục địa Thái Lan/ Lào mang không khí ít bụi mịn do hoạt động đốt sinh khối (cháy rừng/ đốt rơm rạ).

Cũng cần nhấn mạnh rằng, nguồn gốc khối khí từ Trung Quốc theo các hướng khác nhau (phía Bắc và Đông Bắc) cũng có ảnh hưởng khác nhau. Theo sự tính toán của tôi, thì nồng độ bụi mịn ở Hà Nội trong những ngày khối khí tới từ phía Bắc thấp hơn rất nhiều (~15 ug/m3, tương đương với 25-30 % tổng nồng độ bụi mịn) so với những ngày khối khí tới có nguồn gốc từ phía Đông và Đông Bắc.

Tuy nhiên, mô hình này mới chỉ xác định được định tính và bán định lượng sự đóng góp của sự vận chuyển từ xa, chưa thể chỉ rõ bao nhiêu phần trăm tới từ nguồn địa phương và vận chuyển trung hạn.

Để làm được điều này, chúng ta cần kết hợp với mô hình mô phỏng cho vùng và thành phố (mô hình CMAQ-Urban) (còn nữa).